Baza danych zawiera fragmenty badanych tekstów, w których występują słowa zidentyfikowane jako hasła związane ze światem starożytnym. Przedmiotem analizy było 8 tekstów szesnastowiecznych i 10 współczesnych powieści. Oto zestawienie wyników:

Rolę, jaką w badanych tekstach odgrywają odwołania do tradycji antycznej, można ująć w czterostopniowej skali: nieistotna (mniej niż 5 fragmentów lub poniżej 10 haseł), zauważalna (więcej niż 5 fragmentów i powyżej 10 haseł), istotna (więcej niż 10 fragmentów lub ponad 20 haseł), bardzo istotna (więcej niż 20 fragmentów lub powyżej 35 haseł). Rezultaty z tego punktu widzenia przedstawia poniższa tabela (obok liczby tekstów danej kategorii mieszczących się w określonym przedziale, w nawiasie podano procent jaki ta liczba stanowi wobec wszystkich tekstów danego typu):

Dla autorów szesnastowiecznych, którzy zwykle sięgają po pióro z zamiarem osiągnięcia konkretnego celu (przekonania o słuszności swoich poglądów, udowodnienia zasług lub przekazania prawdziwej wersji wydarzeń, niewłaściwie ich zdaniem opisanych przez kogoś innego), odwołania do tradycji antycznej są środkiem pozwalającym zwiększyć efektywność lub efektowność przekazu. Podróżnicy, konkwistadorzy i kronikarze, aby dać europejskiemu czytelnikowi wyobrażenie na temat przyrody Nowego Świata, istot go zamieszkujących oraz wydarzeń, których stał się areną, uciekają się do porównań z tym, co znane, a więc także z historią, mitologią, literaturą, filozofią oraz sztuką grecką i rzymską. Dzięki temu ich teksty stają się zrozumiałe.

Jednocześnie wiedza o świecie pozostawiona przez starożytnych to zbiór informacji, który łączy ludzi wykształconych epoki wielkich odkryć i nie tylko ułatwia im porozumienie, ale posiada też moc autorytetu. Dlatego szesnastowieczni autorzy, próbując coś udowodnić albo szukając odpowiedzi na nurtujące ich pytania, nieustannie powołują się na starożytnych. Zdarza się, że taki popis erudycji zdaje się mieć przede wszystkim na celu dodanie powagi prezentowanym poglądom.

Ciekawe okazuje się również zjawisko konfrontacji antycznego autorytetu z odkrywaną rzeczywistością. Mamy do czynienia z dążeniem do uzgodnienia nowych i zaskakujących wrażeń z wiedzą pochodzącą z lektury klasycznych dzieł. Brak odpowiedniego cytatu czyni twierdzenie o istnieniu nieznanych lądów, ludzi, zwierząt czy roślin mało wiarygodnym (¬ jeżeli coś istnieje, to musiało zostać opisane przez starożytnych). Z drugiej strony, odkrywcy i konkwistadorzy starają się w nowo poznawanym świecie odnaleźć krainy i istoty znane ze starożytnych mitów i legend, i często te poszukiwania, w ich przekonaniu, kończą się sukcesem (­ jeżeli coś zostało opisane przez starożytnych, to na pewno istnieje).

Jednak wiara w to, że dwie wyżej wymienione zasady obowiązują w sposób konieczny, zaczyna ulegać osłabieniu właśnie pod wpływem wielkich odkryć i związanych z nimi doświadczeń. W analizowanych tekstach szesnastowiecznych znajdziemy świadectwa pojawiającego się dystansu i postawy krytycznej w stosunku do odziedziczonej po antyku wiedzy. Relacje i kroniki, w których odwołania do tradycji antycznej nie odgrywają istotnej roli wskazują z kolei na to, że Nowy Świat jest na tyle odmienny, że przy jego opisie ważniejszy niż znajomość starożytnych autorytetów jest bezpośredni kontakt i skupienie się na poznawanej rzeczywistości.

Nawiązywanie przez autorów analizowanych tekstów do starożytności odzwierciedla obecność tradycji antycznej w późnośredniowiecznej i renesansowej wizji świata. Z wizją świata wiążą się określone sposoby myślenia oraz operowanie pewnymi kategoriami. Ten głębszy i często nieuświadomiony wpływ antyku można dostrzec we wszystkich wziętych pod uwagę tekstach. Bliższe zbadanie tego zagadnienia przekracza ramy omawianego projektu, przy realizacji którego skupiono się na wychwyceniu bezpośrednich odwołań do starożytności.

Rozróżnienie wizji świata autora, narratora i bohaterów jest podstawowym problemem przy próbie ustalenia, jaką rolę odgrywa tradycja antyczna we współczesnych powieściach. Przekazywanie starożytnej spuścizny nadal ma swoje miejsce w procesie kształcenia, dlatego można uznać, że pisarz, wprowadzając do swojego dzieła elementy pochodzące ze świata starożytnego, sięga po narzędzie efektywnej ekspresji. Odwołuje się do wiedzy wspólnej dla siebie i dla czytelników i tym samym czyni swój przekaz bardziej zrozumiałym.

Ponieważ analizowane utwory to powieści historyczne, sytuacja komplikuje się. Autor musi przekroczyć ramy dzisiejszego światopoglądu Jednym z zadań, które przed nim stają jest odtworzenie wizji świata bohaterów z przeszłości. Częste powoływanie się na autorytet starożytnych, czy też pojawiające się w tekstach porównania, w których opisywane sytuacje zestawiane są z antycznymi modelami - wszystko to nie są elementy przekazu skierowane bezpośrednio do czytelnika, ale raczej środki służące rekonstrukcji sposobu myślenia kreowanych postaci. W każdym przypadku można zadać pytanie, czy ta rekonstrukcja jest udana i czy tradycja antyczna zajmuje w niej adekwatne miejsce.

Większość badanych powieści ma formę listów, relacji lub wspomnień, czyli narrator jest jednocześnie bohaterem. Tak więc omawiany problem dotyczy również, a może przede wszystkim, procesu narracji. Biorąc pod uwagę przedstawione wcześniej zestawienie, łatwo zauważyć, że odwołania do świata starożytnego bywają nadużywane: podczas gdy tylko w jednym tekście szesnastowiecznym (stanowiącym 12.5% analizowanych kronik i relacji) rola bezpośrednich nawiązań do tradycji antycznej określona została jako bardzo istotna, podobnie zaklasyfikowano aż trzy z dziesięciu wziętych pod uwagę powieści.

Stwierdzone w trzech utworach nadużycie, w mniejszym stopniu obecne również w pozostałych tekstach, wiąże się ze sposobami kreowania narratora-bohatera. Zdarza się, że autor przypisuje narratorowi oczywiste z dzisiejszego punktu widzenia skojarzenia ze światem antycznym, zapominając o tym, że stan wiedzy o starożytności oraz jej wykorzystanie uległo znacznym zmianom na przestrzeni wieków. W rezultacie to, co miało uprawdopodobnić wypowiedź stylizowaną na dawną, paradoksalnie okazuje się anachronizmem.

Anachronizmem wydaje się zbyt częste i zaskakująco sprawne posługiwanie się wiedzą o antyku przez narratora-bohatera, zwłaszcza jeżeli jest on przedstawiany jako osoba przeciętna i niewykształcona. Taka sytuacja sprawia, że uwaga odbiorcy zostaje odwrócona od świata przedstawionego i zwraca się w stronę pisarza i jego erudycji.

Oceniając współczesne powieści trzeba jednak zachować ostrożność i wziąć pod uwagę to, że na ich autorów większy lub mniejszy wpływ wywarły koncepcje określane mianem postmodernistycznych. W postmodernistycznych powieściach historycznych anachronizm przestaje być świadectwem nieudolności twórcy, stając się świadomie stosowanym środkiem wyrazu. W tym kontekście nieprawdopodobne z historycznego punktu widzenia nawiązania do starożytności mogą być po prostu elementem modnej od dłuższego już czasu intertekstualnej gry bądź podkreślać fikcyjny charakter tekstu.

Niejednokrotnie autorzy analizowanych utworów nadużywają odwołań do tradycji antycznej, aby osiągnąć efekt ironii lub parodii (to pojęcia, bez których nie sposób mówić o postmodernistycznej literaturze). Przedstawienie rozległej wiedzy narratora na temat świata starożytnego w ironiczny sposób podkreśla jego bezradność wobec Nowego Świata. Interpretując odkrywaną rzeczywistość zgodnie z klasycznym modelem, narrator nieustannie się myli. To zjawisko, którego liczne przykłady można spotkać w omówionych wcześniej kronikach, jest jednym z ulubionych przez współczesnych pisarzy motywów, powracających jako parodia szesnastowiecznych tekstów w większości badanych powieści. Jego wprowadzenie do tekstu wymaga użycia wielu bezpośrednich nawiązań do antyku.

Opisaną tendencję można tłumaczyć jako reakcję na powszechną w Europie fascynację egzotyką literatury iberoamerykańskiej, która doprowadziła do powstania stereotypowego wyobrażenia Ameryki Łacińskiej jako kontynentu realizmu magicznego. Latynoamerykańscy powieściopisarze starają się przypomnieć o tym, że Europa widziana z dystansu, w tym wypadku z perspektywy czasu, nie jest ani trochę mniej “magiczna” niż Nowy Świat. Tym, co w oczach Latynosa czyni Europejczyków “egzotycznymi” , jest właśnie… tradycja antyczna.